W społeczeństwie dominuje pogląd, że pominięcie w testamencie spadkobiercy ustawowego skutkuje jego wydziedziczeniem. W świetle obowiązujących regulacji prawnych stanowisko takie uznać należy za całkowicie chybione.
W polskim systemie prawnym wydziedziczenie nie jest tożsame z pominięciem kogoś w testamencie, ale oznacza pozbawienie osoby bliskiej tak zwanego zachowku. Prawo do zachowku jest natomiast instytucją prawa cywilnego mająca na celu ochronę interesów osób najbliższych spadkodawcy. Prawo do zachowku przysługuje dzieciom, małżonkom oraz rodzicom spadkodawcy, którzy zostali pominięci w testamencie. Osobom tym przysługuje wobec spadkobierców roszczenie o zapłatę określonej sumy pieniężnej. Wielkość zachowku uzależniona jest od kilku czynników, przede wszystkim takich jak: wartość masy spadkowej, czy też wielkość udziału spadkowego, który przypadałby osobie uprawnionej w przypadku dziedziczenia ustawowego. Artykuł 991 kodeksu cywilnego stanowi bowiem, że zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości. Podkreślić jeszcze należy, darowizny dokonane przez spadkodawcę na rzecz uprawnionego do zachowku zalicza się na należny mu zachowek. Reguła ta ma jednak kilka odstępstw. Między innymi przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.
Prawo do zachowku nie przysługuje zatem innym krewnym, na przykład rodzeństwu, dziadkom czy też kuzynom. Jeżeli zmarły pozostawia małżonka i dzieci, które byłyby powołane do spadku z ustawy, a oni nie dziedziczą wskutek sporządzenia testamentu (spadkodawca powołuje do spadku przyjaciela), wówczas małżonek i dzieci mają prawo do zachowku.
Od pominięcia w testamencie należy odróżnić wydziedziczenia. Instytucja wydziedziczenia polega na tym, iż spadkodawca może w testamencie pozbawić najbliższych nie tylko spadku, ale i prawa do zachowku. Do wydziedziczenia niezbędne jest istnienie istotnych powodów. Nie wystarczy sama wola spadkodawcy, np. niechęć do jednego dziecka i wielka miłość do innego. Wydziedziczeniem jest całkowite pozbawienie schedy osoby należącej do kręgu uprawnionych do zachowku. Wydziedziczyć spadkobiercę można tylko w 1979testamencie. Jest to swoista sankcja za poważne przewinienia. Zgodnie z art. 1008 kodeksu cywilnego pozbawienie osoby uprawnionej prawa do zachowku może nastąpić w przypadku:
- gdy spadkobierca wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, czyli normami godziwego postępowania;
- gdy dopuścił się wobec spadkodawcy albo najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
- gdy uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Jako przykład zachowania naruszającego zasady współżycia społecznego można podać: urządzanie awantur, pijaństwo, narkomanię, odmawianie podjęcia pracy, zaniedbywanie własnej rodziny i obarczanie ojca ciężarem utrzymywania wnuków i synowej. Nie każde jednak zachowanie sprzeczne z wolą spadkodawcy i naganne może być powodem wydziedziczenia. Takie postępowanie musi też być „uporczywe”.
Osoba, której przysługuje prawo do zachowku, swoich roszczeń dochodzi w postępowaniu procesowym. Proces charakteryzuje się stosunkowo wysokim stopniem sformalizowania. Kancelaria Krotoski Adwokaci posiada bogate doświadczenie w reprezentacji swoich klientów w postępowaniach związanych z prawem do zachowku. W sprawach o zachowek reprezentowaliśmy swoich klientów z sukcesami zarówno w po stronie powodowej jak i stronie pozwanej. Rutynowani prawnicy Kancelarii dają należytą rękojmię, że interes Klienta jakim jest rychłe uzyskanie zachowku w możliwie jak najwyższym zakresie będzie należycie realizowany.
