Z chwilą zawarcia małżeństwa między małżonkami powstaje ustawowa wspólność majątkowa. Jednak zarówno przed jak i po zawarciu małżeństwa małżonkowie mogą zawrzeć przed notariuszem intercyzę (umowę majątkową małżeńską), którą mogą rozszerzyć lub ograniczyć wspólność majątkową albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków.
Rozdzielność majątkowa ma chronić drugiego małżonka.
Najczęściej zawieraną małżeńską umową majątkową jest umowa ustanowienia rozdzielności majątkowej. Celem umownej rozdzielności jest zapewnienie każdemu z małżonków pełnej samodzielności w zarządzie własnym majątkiem. Takie rozwiązanie może odpowiadać zwłaszcza osobom prowadzącym własną działalność gospodarczą. W razie egzekucji długów związanych z prowadzoną przez jednego małżonka firmą możliwa jest ochrona majątku drugiego małżonka. Gdyby małżonkowie nie zawarli umowy ustanawiającej rozdzielność majątkową, wierzyciele mogliby pod pewnymi warunkami prowadzić egzekucję z majątku wspólnego. Sam fakt zawarcia przez małżonków umowy ustanawiającej rozdzielność majątkową nie wystarczy, aby pozbawić wierzyciela możliwości prowadzenia egzekucji z majątku należącego do małżonka dłużnika. Zgodnie z art. 471 k.r.o. małżonek może powoływać się względem innych osób na umowę majątkową małżeńską, gdy jej zawarcie oraz rodzaj były tym osobom wiadome. Celem tego przepisu jest ochrona interesów wierzycieli jednego z małżonków, ponieważ zawarcie umowy rozdzielności majątkowej może spowodować dla wierzyciela niekorzystne skutki w postaci mniejszych możliwości odzyskania długu. Zwłaszcza z perspektywy wierzyciela korzystne jest poznanie rzeczywistych stosunków prawnych łączących małżonków. Wpłynie to na ocenę wiarygodności kontrahenta i podjęcie decyzji czy nawiązywać relację biznesową z osobą pozostającą w związku małżeńskim.
W praktyce oznacza to, że gdy wierzyciel nie został poinformowany i nie wie o istnieniu pomiędzy dłużnikiem a jego małżonkiem umowy o rozdzielności majątkowej, umowa małżeńska nie odnosi skutku wobec wierzyciela i nie ma wpływu na przysługujące mu prawa. W takim przypadku wierzyciel może dochodzić swoich praw, tak jakby umowa o rozdzielności majątkowej nie była zawarta.
Kiedy drugi małżonek jest chroniony?
Aby umowa majątkowa była skuteczna wobec osób trzecich, w tym wierzycieli, muszą one wiedzieć o jej zawarciu oraz o jej rodzaju. Nie jest konieczne, aby osoba trzecia znała konkretną treść umowy małżeńskiej. W celu wyeliminowania ryzyka bezskuteczności umowy o rozdzielność majątkową względem wierzyciela małżonek powinien poinformować swojego kontrahenta o ustanowionej rozdzielności majątkowej. Praktycznym rozwiązaniem jest umieszczenie w treści umowy z kontrahentem odpowiedniego postanowienia z tą informacją albo czytelne poinformowanie kontrahenta przed zawarciem umowy w inny, udokumentowany sposób. W razie sporu małżonek może łatwo udowodnić, że wierzyciel wiedział o fakcie i rodzaju zawartej intercyzy, skoro pod umową, zawierającą postanowienie dotyczące intercyzy, podpisały się obie strony. Trudno będzie w takim przypadku udowodnić wierzycielowi, że o umowie małżeńskiej nie wiedział.
Czy dane ujawnione w publicznych rejestrach chronią drugiego małżonka?
Informacje dotyczące ustrojów małżeńskich mogą być ujawnione w niektórych publicznych rejestrach dostępnych nieodpłatnie przez Internet, w tym Krajowym Rejestrze Sądowym oraz Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej. W przypadku ustanowienia rozdzielności majątkowej fakt zawarcia intercyzy oraz jej rodzaj może być odczytany z KRS – informacje te zamieszczone będą m. in. w przypadku wspólników spółki jawnej, partnerskiej czy komandytowej. Ujawnienie w rejestrze informacji o rozdzielności majątkowej leży w interesie dłużnika oraz jego współmałżonka. Jeśli powstała ona w okresie, kiedy spółka już funkcjonuje, konieczne jest wystąpienie z wnioskiem o zmianę danych wpisu. Przyjmuje się, że wpis do rejestru pozwala małżonkowi na wykazanie, że kontrahent wiedział o zawarciu umowy o rozdzielności majątkowej, chociaż istnieją również przeciwne stanowiska, zgodnie z którymi sam wpis w rejestrze nie wystarczy do skuteczności umowy majątkowej małżeńskiej względem osób trzecich. Natomiast wpis w CEIDG nie wystarczy dla przyjęcia, że wierzyciel wiedział o jej istnieniu. Wpisowi w ewidencji podlega tylko informacja o istnieniu lub ustaniu małżeńskiej wspólności majątkowej. Z udostępnionej w CEIDG informacji nie wynika więc bezpośrednio rodzaj umowy majątkowej ani źródło istniejącego ustroju majątkowego (umowa, ustawa, orzeczenie sądowe). Zawsze, kiedy małżonek będzie powoływał się względem innej osoby na umowę o rozdzielności majątkowej musi udowodnić, że ta osoba (np. kontrahent) wiedział o zawarciu intercyzy oraz o jej rodzaju. Dlatego najlepszym sposobem, aby zabezpieczyć się na potrzeby ewentualnego sporu w przyszłości, jest każdorazowe zamieszczanie informacji o rozdzielności majątkowej w umowach z kontrahentami.
Kiedy intercyza nie wystarczy?
Należy podkreślić, że zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego intercyza nie jest skuteczna względem wierzytelności, które powstały przed jej zawarciem. W stosunku do wierzycieli, których wierzytelności powstały wcześniej, intercyza nie wywiera żadnych skutków, nawet jeśli po jej zawarciu małżonkowie poinformowali o jej zawarciu i rodzaju. Pomimo skutecznego poinformowania wierzyciela o rozdzielności majątkowej może zdarzyć się sytuacja, że spróbuje on prowadzić egzekucję komorniczą wobec drugiego współmałżonka z przedmiotów, które w razie niezawarcia umowy majątkowej małżeńskiej wchodziłyby w skład majątku wspólnego. W takiej sytuacji małżonek może bronić się w drodze powództwa przeciwegzekucyjnego przed sądem. Jeśli udowodni, że wierzyciel wiedział o zawarciu i rodzaju zawartej intercyzy, egzekucja wobec drugiego małżonka zostanie przerwana.
O czym trzeba pamiętać?
Pamiętajmy, że samo zawarcie umowy ustanawiającej rozdzielność majątkową nie wystarczy, żeby ochronić majątek drugiego współmałżonka. Konieczne jest podjęcie przez małżonków dodatkowych czynności, które pozwolą skutecznie bronić majątek drugiego małżonka przed wierzycielami pierwszego. Takie działania nie są skomplikowane. Najczęściej wystarczy wprowadzenia do umów zawieranych przez małżonków odpowiednich postanowień albo poinformowanie kontrahenta o rozdzielności majątkowej w inny, jasny i czytelny sposób.
