W dobie obecnego kryzysu gospodarczego odnotowuje się coraz większy spadek wypłacalności osób uczestniczących w obrocie gospodarczym. Według Krajowego Rejestru Długów czas oczekiwania na zapłatę należności wynosi obecnie już 4 miesiące. Jak zatem zabezpieczyć roszczenie, by szybko i skutecznie zmusić niesolidnych dłużników do zapłaty?
Polskie prawo oferuje całą gamę możliwości zabezpieczenia zobowiązania w taki sposób, by uniknąć postępowania sądowego albo w znaczny sposób je przyspieszyć.
Nie ulega wątpliwości, że praktycznie każdy przedsiębiorca wystawia faktury VAT, często z odroczonym terminem płatności. Niewielu przedsiębiorców zdaje sobie sprawę, że za pomocą odpowiednich elementów faktury można znacznie ułatwić windykację należności. Zawsze warto zadbać, by faktura została czytelnie podpisana przez kontrahenta. Taką bowiem fakturę sądy traktują jako „uznanie długu przez dłużnika”, co otwiera drogę do skierowania sprawy na drogę postępowania nakazowego: szybszej i tańszej procedury ( nakaz stanowi także wykonalny tytuł zabezpieczenia). W przypadku, gdy przedsiębiorca pozostaje z kontrahentem w stałych stosunkach gospodarczych, kontrahent może wystawić upoważnienie do wystawiania faktur bez podpisu, co równoznaczne jest z akceptacją każdorazowej faktury, pomimo braku fizycznego podpisu na rachunku. W takim przypadku przedsiębiorca również będzie mógł skierować sprawę do postępowania nakazowego. Nie należy zapominać o wskazaniu na fakturze dnia zapłaty. Po upływie wskazanego dnia liczone są bowiem odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia. Jeżeli przedsiębiorca nie wskaże na fakturze wysokości odsetek, będą się należały odsetki ustawowe (13% w skali roku). Ma on jednak prawo do żądania odsetek umownych (musi jednak pamiętać, żeby wskazać ich wysokość na fakturze), które nie mogą przekroczyć wysokości odsetek maksymalnych (obecnie 25% w skali roku).
Jedną z możliwości zabezpieczenia wykonania umowy jest weksel, czyli dokument zawierający bezwarunkowe polecenie zapłaty sumy pieniężnej. Interesującą propozycją jest, by wierzyciel regulował swoje zobowiązania za pomocą otrzymanego weksla, nie czekając na zaksięgowanie jakiejkolwiek wpłaty na koncie ze strony kontrahenta. Niezależnie od powyższego przedsiębiorca dysponujący wekslem może zażądać skierowania sprawy do postępowania nakazowego.
Kolejnym rodzajem zabezpieczenia jest poręczenie. Może ono przyjąć postać oświadczenia poręczyciela, że wykona on zobowiązanie w razie, gdyby dłużnik go nie wykonał albo poręczenia „wekslowego”, w którym zobowiązanie poręczyciela przyjmuje postać weksla (co w dużo większy sposób zabezpiecza wierzyciela – przedsiębiorcę). Najistotniejszą kwestią jest tzw. charakter akcesoryjny poręczenia. Oznacza to, że poręczyciel zobowiązany jest „obok” dłużnika, a nie „zamiast” niego. Wierzyciel może więc żądać zaspokojenia długu zarówno od jednego, jak i od drugiego.
Bardzo mocnym, acz chyba nieczęsto stosowanym zabezpieczeniem jest dobrowolne poddanie się egzekucji (tzw. „777” – tzn. art. 777 k.p.c.) , czyli oświadczenie dłużnika w formie aktu notarialnego, w którym określona jest np. suma, którą dłużnik obowiązany jest zapłacić. Oświadczenie to stanowi tytuł egzekucyjny, co oznacza, że w razie braku zapłaty przez dłużnika, wierzyciel składa tylko wniosek o nadanie tytułowi klauzuli wykonalności, czyli omija całe wcześniejsze postępowanie sądowe. Dla przykładu: przedsiębiorca zawiera umowę pożyczki w formie aktu notarialnego. W tym też akcie określa termin spłaty, a dłużnik oświadcza, że dobrowolnie poddaje się egzekucji. Jeżeli dłużnik nie spłaci pożyczki w terminie, przedsiębiorca występuje do sądu o nadanie tytułowi klauzuli wykonalności i już może kierować sprawę do komornika.
To tylko nieliczne przykłady zabezpieczeń zobowiązań, które przewiduje polskie prawo. Wybór najkorzystniejszej formy zabezpieczenia wierzytelności pozwoli, w przypadku skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego, na znacznie szybsze uzyskanie tytułu uprawniającego do egzekucji zaległej należności.
adwokat Jerzy Krotoski
