Z dniem 1 stycznia 2020 roku weszły w życie przepisy mające na celu ograniczenie zatorów płatniczych w transakcjach między przedsiębiorcami. Ze względu na rychły początek pandemii, ostatnie dwa lata obowiązywania nowej regulacji należy uznać za szczególnie wymagający sprawdzian jej skuteczności. Jak się jednak okazuje, przyczyną wielu zatorów płatniczych są czynniki o charakterze stałym, które nie mają związku ze spowolnieniem gospodarczym spowodowanym pandemią.
UPRAWNIENIA PREZESA UOKIK
Prezes Urzędu Ochrony Konsumentów i Konkurencji uzyskał, na podstawie ustawy z dnia 19 lipca 2019 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia zatorów płatniczych (Dz. U. z 2019 r., poz. 1649; dalej: „Ustawa o zatorach płatniczych”), uprawnienia do prowadzenia postępowań w sprawie nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych przez przedsiębiorców. W ramach wprowadzonej regulacji, Prezes UOKIK jest uprawniony do przeprowadzania badań płynności finansowej firm, które polegają na sprawdzeniu czy w okresie 3 kolejnych miesięcy suma wartości świadczeń pieniężnych niespełnionych oraz spełnionych po terminie przekracza określony próg. Przepisy przejściowe utrzymywały podwyższony próg 5 mln zł dla postępowań wszczynanych w latach 2020–2021. Aktualnie suma zaległości nie może przekroczyć zaledwie 2 mln zł.
Wraz z wejściem w życie Ustawy o zatorach płatniczych, Prezes UOKIK jest uprawniony do nałożenia kary finansowej na przedsiębiorców w wysokości do 5% przychodu, jednak nie wyższej niż 50 mln euro, w przypadku stwierdzenia nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych. Oprócz powyższej sankcji o charakterze finansowym, do poprawy terminowego regulowania płatności, uczestników rynku powinno motywować także ryzyko o charakterze wizerunkowym. Wyniki toczących się postępowań przed Prezesem UOKIK oraz wysokość nakładanych kar są bowiem upublicznione, co może negatywnie wpływać na przyszłe relacje biznesowe ukaranego przedsiębiorcy.
W celu zapewnienia sprawnego prowadzenia postępowań, Prezes UOKIK może także nałożyć na przedsiębiorcę, nawet w przypadku gdy nie jest stroną transakcji handlowej, karę pieniężną w wysokości do 5% przychodu osiągniętego w poprzednim roku podatkowym, jeśli przedsiębiorca ten nie udzieli informacji żądanych przez Prezesa Urzędu lub udzieli informacji nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd lub uniemożliwia lub utrudnia rozpoczęcie lub przeprowadzenie kontroli.
PRZYCZYNY OPÓŹNIEŃ W PŁATNOŚCIACH
Prawdziwym sprawdzianem dla Prezesa UOKIK w zakresie nadzoru nad zatorami płatniczymi na rynku okazała się być pandemia COVID-19. Ze względu na powszechne ograniczenie działalności gospodarczej, przedsiębiorcy tracili płynność finansową, co bezpośrednio przekładało się na opóźnienia w płatnościach dla kontrahentów.
Jak wynika z Europejskiego Raportu Płatności za 2021 r. opublikowanego przez Intrum (dalej: „Raport Płatności”) aż 57% polskich respondentów przyznało, że pandemia obniżyła zyski ich firm. Do sektorów, które ucierpiały najbardziej zaliczamy: usługi dla biznesu, (60%) przemysł i produkty chemiczne (58%), branża hotelarska (58%) oraz nieruchomości i budownictwo (57%).
Jak się jednak okazuje istotną rolę w powstawaniu zatorów płatniczych odgrywają także czynniki stałe, które nie mają związku z wciąż aktualnym zagrożeniem epidemiologicznym. Z najnowszej analizy zatorów płatniczych, przeprowadzonej przez firmę PwC wynika, że przyczynami powstawania zaległości są przede wszystkim niedostosowanie przez przedsiębiorców wewnętrznych procedur do aktualnie obowiązujących przepisów o zatorach płatniczych oraz wydłużony proces księgowana.
Z badań prowadzonych przez Prezesa UOKIK wynika, że firmy deklarujące problemy z przeterminowanymi płatnościami w Polsce stanowią aż 80-90% przedsiębiorców na rynku. Dodatkowo, w praktyce mamy do czynienia z narzucaniem nawet 180-dniowych terminów płatności. W szczególności narażeni na konsekwencje w postaci utraty płynności jest sektor MŚP, którym więksi uczestnicy rynku narzucają wydłużone terminy płatności lub nie regulują zobowiązań pieniężnych w ogóle. Według Raportu Płatności, aż 47% polskich przedsiębiorców przyznaje, że zgadza się na dłuższe terminy płatności, niż te z którymi czują się komfortowo, by nie pogorszyć relacji z kontrahentem.
DOTKLIWE KONSEKWENCJE OPÓŹNIANIA PŁATNOŚCI
Z końcem zeszłego roku, Prezes UOKIK wydał kolejną decyzję, której przedmiotem były zatory płatnicze. Postępowanie prowadzone było przeciwko jednej ze znanych poznańskich spółek – producenta baterii i akumulatorów. Postępowanie zakończyło się nałożeniem kary w wysokości 313 tys. zł. Ukarany przedsiębiorca nie płacił w terminie wielu krajowym dostawcom i producentom, co doprowadziło do sytuacji, w której w ciągu tylko trzech miesięcy 2020 roku, w terminie nie uregulowano ponad 3 tysiące faktur wobec 441 kontrahentów na łączną kwotę ponad 111 mln zł. Jednocześnie Spółka nie otrzymała należności w kwocie ponad 13 mln zł, co oznacza, że tylko w niewielkim stopniu sama padła ofiarą zatorów.
Powyższy przykład pozwala na wyciągnięcie określonych wniosków. Po pierwsze, Prezes UOKIK coraz skrupulatniej analizuje rynek i jego uczestników pod względem powstałych zatorów płatniczych. Jeśli utrzymany zostanie nowy próg 2 mln zł, przewidywany jest istotny wzrost wszczynanych postępowań.
Po drugie, w szczególności narażone na negatywne konsekwencje w postaci nałożenia kary są przedsiębiorstwa, które mają dodatni bilans zatorów płatniczych. Oznacza to, że w badanym okresie suma należności, których przedsiębiorca nie otrzymał lub otrzymał z opóźnieniem, przewyższała sumę zobowiązań, których sam nie zapłacił lub zapłacił z opóźnieniem. Na kanwie powyższego, Prezes podjął decyzję o odstąpieniu od wymierzenia kary w dwóch innych, równolegle toczących się postępowaniach.
PROPONOWANE ZMIANY MINISTERSTWA ROZWOJU I TECHNOLOGII
W trakcie dwóch lat obowiązywania Ustawy o zatorach płatniczych, Prezes UOKIK dokonał analizy ponad 100 mln transakcji handlowych. Doświadczenie Urzędu pozwoliło na ustalenie, że obecna regulacja wymaga pewnych zmian, które pozwolą na bardziej efektywną realizację podstawowego celu, jakim jest skuteczne eliminowanie opóźnień w płatnościach, w szczególności w obliczu gospodarczych konsekwencji pandemii.
W odpowiedzi, w wykazie plac rządowych (nr UD306), pojawiła się propozycja nowelizacji, przygotowana przez Ministerstwo Rozwoju i Technologii. Proponowane rozwiązania mają poprawić efektywność prowadzonych postępowań, a sprowadzają się do modyfikacji wzoru, według którego liczona jest kara za nadmierne opóźnienie ze spełnianiem świadczeń pieniężnych, zmiany zasad odstąpienia przez Prezesa UOKIK od wymierzania kary oraz przedłużenia na lata 2022 r. i 2023 r. obowiązywania progu 5 mln zł dla świadczeń opóźnionych.
