Fundacja rodzinna rozwiązaniem na sukcesję rodzinnych firm?
Pojęcie fundacji rodzinnych znane jest już od 2019 r. kiedy to rozpoczęto proces konsultacji projektu ustawy o polskiej fundacji rodzinnej. Choć na przestrzeni lat cel był jeden, regulacje dotyczące tej instytucji znacznie się zmieniły. Jaki więc brzmi ostatecznie ustawa o fundacji rodzinnej?
Główny cel wprowadzenia fundacji rodzinnej
W Polsce funkcjonuje ok. 830 tys. firm rodzinnych, w których w niedalekiej przyszłości nastąpi konieczność przeprowadzenia sukcesji. Aby skutecznie przeprowadzić taki proces, przedsiębiorca musi posiadać następcę, który będzie w stanie dalej prowadzić biznes lub co najmniej sprawować w nim funkcje właścicielskie[1].
Aktualnie nestorzy firm rodzinnych mają ograniczone możliwości aby przekazać swój rodzinny biznes, a dozwolone działania zapewnia sukcesję jedynie w dwóch pokoleniach, a od momentu przekazania firmy nestor nie ma już żadnego wpływu na dalszą przyszłość przedsiębiorstwa. W świetle powyższego powstała potrzeba stworzenia uniwersalnego podmiotu, który zabezpieczy integralność firmy oraz majątek rodzinny, jak również zapewni założycielowi wpływ na firmę rodzinną po jego śmierci.
Utworzenie fundacji rodzinnej
Fundacja rodzinna został zdefiniowana w ustawie jako osoba prawna utworzona w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów. Każdorazowo jednak szczegółowy cel takiej fundacji powinien zostać określony w jej statucie.
Instytucja fundacji rodzinnej opiera się ona na założeniach, że relacje rodzinne i prowadzony biznes będą od siebie formalnie odseparowane, a firma rodzinna stanie się własnością fundacji rodzinnej, która może zostać utworzona w dwojaki sposób: poprzez sporządzenie przez notariusza aktu założycielskiego lub testamentu, zawierającego oświadczenie o ustanowieniu fundacji rodzinnej.
Zgodnie z ustawą fundacja rodzinna będzie nabywać osobowość prawną z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych, a jej siedziba znajdować się musi na terytorium Polski. Jednym z koniecznych warunków do utworzenia fundacji rodzinnej będzie również wniesienie przez fundatora mienia na pokrycie funduszu założycielskiego, jednak nie mniej niż 100 tys. zł.
Fundator i beneficjenci fundacji rodzinnej
Założycielem fundacji rodzinnej (fundatorem) będzie mogła być wyłącznie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Fundator w ramach zawiązanej fundacji rodzinnej będzie mógł określić w statucie beneficjentów oraz przysługujące im świadczenia.
Ustawodawca określił świadczenia jako środki lub składniki majątkowe, w tym środki pieniężne, rzeczy lub prawa przeniesione na beneficjenta lub oddane mu do korzystania przez fundację. Świadczenie od fundacji rodzinnej może być przyznane z zastrzeżeniem terminu lub pod warunkiem. Przykładem takiego świadczenia może być zatem wypłata zysku z firmy rodzinnej.
Prowadzenie działalności gospodarczej przez fundację rodzinną
Pierwotne projekty ustawy nie dopuszczały możliwości prowadzenia przez fundację rodzinną jakiejkolwiek działalności gospodarczej. Aktualne brzmienie ustawy dopuszcza taką możliwość, jednak w ściśle określonym zakresie:
- zbywania mienia,
- najmu, dzierżawy lub udostępniania mienia na innej podstawie,
- przystąpienia i uczestnictwa w spółkach handlowych, funduszach inwestycyjnych,
- spółdzielniach oraz podmiotach o podobnym charakterze,
- nabywania i zbywania papierów wartościowych,
- udzielania pożyczek,
- obrotu zagranicznymi środkami płatniczymi,
- prowadzenia przedsiębiorstwa w ramach gospodarstwa rolnego.
Zarządzanie i nadzór nad fundacją rodzinną
Fundacja rodzinna, podobnie jak inne osoby prawne, będzie działać poprzez zarząd, który odpowiadać będzie za realizację jej celów oraz gospodarowanie składnikami majątku fundacji. Fundator w statucie może ustanowić również radę nadzorczą, która pełnić będzie funkcje nadzorcze w zakresie przestrzegania prawa i postanowień zawartych w statucie fundacji rodzinnej. Należy jednak pamiętać, że jeżeli liczba beneficjentów fundacji przekracza 25 osób, ustanowienie rady nadzorczej jest obligatoryjne.
Oprócz zarządu i rady nadzorczej, ustawa zakłada również funkcjonowanie trzeciego organu - zgromadzenia beneficjentów, które będzie mieć charakter pomocniczy i uzupełniający. Zgromadzenie beneficjentów będzie mogło być zwołane przez zarząd w okolicznościach wymagających podjęcie przez nich uchwał, w określonych w ustawie lub statucie sprawach takich jak rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania finansowego, lub udzielenie absolutorium członkom zarządu.
Opodatkowanie fundacji rodzinnej
Ostateczny projekt ustawy wskazuje, że fundacja rodzinna nie jest jedynie idealnym rozwiązaniem do przeprowadzenia sukcesji firmy rodzinnej, ale również pozwoli na efektywne podatkowo zarządzanie majątkiem przedsiębiorstwa. Fundacja rodzinna bowiem zapłaci 15% podatku dochodowego dopiero w momencie przekazania świadczeń jej beneficjentom, którzy następnie uiszczają od otrzymanego świadczenia 15% podatku.
Wyjątkiem od powyższej zasady będzie stopień pokrewieństwa beneficjenta z fundatorem fundacji rodzinnej. Jeżeli świadczenia będą przekazywane osobom z tzw. zerowej grupy podatkowej (małżonek, zstępni, wstępni, pasierbowie, rodzeństwo, ojczym lub macocha) będą one podlegać zwolnieniu z PIT.
Ponadto, wniesienie majątku do fundacji rodzinnej będzie neutralne podatkowo, co oznacza, że w przypadku wniesienia przez fundatora majątku do fundacji rodzinnej nie wystąpi obowiązek podatkowy w podatku dochodowym ani dla fundacji rodzinnej ani dla jej fundatora.
Co ważne, zwolniona z CIT będzie również działalność, którą fundacja może wykonywać, a ewentualne opodatkowanie może wystąpić w przypadku prowadzenia przez fundację działalności gospodarczej w zakresie niezgodnym z tym wskazanym w ustawie. Dochody z takiej działalności będą wówczas opodatkowane według stawki 19%.
Dodatkowo, ustawodawca przewiduje możliwość skorzystania z estońskiego CIT przez fundacje rodzinne, które będa miały charakter holdingowy i będą osiągać głównie zyski pasywne, pod warunkiem prowadzenia działalności gospodarczej wyłącznie w zakresie dozwolonym przez ustawę. W przeciwnym wypadku fundacja rodzinna nie skorzysta ze zwolnienia i będzie opodatkowana na zasadach ogólnych według wyższej stawki 25%.
Wejście w życie fundacji rodzinnych
Ostateczny kształt i data wejścia w życie przepisów ustawy nie jest jeszcze przesądzona. W dniu 26.01.2023 r. Sejm przyjął część poprawek Senatu do projektu. W następnej kolejności projekt ma trafić do Prezydenta, który będzie miał 21 dni na jej podpisanie i zarządzenie jej ogłoszenia Dzienniku Ustaw.
Zgodnie z ustawą, fundacje rodzinne mają wejść w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia, a zatem spodziewać się należy, że pierwsze fundacje rodzinne będą mogły zostać utworzone najprawdopodobniej już w maju 2023 r.
Artykuł ukazał się w styczniowym wydaniu biuletynu WKK. Autorem publikacji jest aplikant radcowska Aleksandra Hemmerling.
[1] Uzasadnienie do projektu ustawy z dnia 14 grudnia 2022 r. o fundacji rodzinnej
