W dniu 14 marca 2022 r. została opublikowana w Dzienniku Ustaw pod poz. 583 ustawa z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa. Ustawa reguluje kwestię udostępniania lokali obywatelom Ukrainy różnicując sytuację wynajmowania lokalu obywatelom Ukrainy od użyczania im lokalu.
Użyczenie bez ochrony lokatorów i bez zakazu eksmisji
W art. 68 ww. ustawy wskazano, że w przypadku użyczenia obywatelowi Ukrainy budynku lub jego części na potrzeby mieszkaniowe do takiego użyczenia nie stosuje się przepisów ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego oraz art. 15zzu ust. 1 tzw. specustawy covidowej. To oznacza, że w przypadku gdyby właściciel budynku lub lokalu zainicjował sprawę sądową o eksmisję obywatelom Ukrainy nie będzie przysługiwała ochrona związana m.in. z przyznaniem lokalu socjalnego, jak również nie będzie ich dotyczył obowiązujący od dwóch lat zakaz eksmisji wprowadzony tzw. specustawą covidową. Zatem wyrok eksmisyjny po uprawomocnieniu będzie mógł być wykonany przez organ egzekucyjny.
Co istotne powyższa regulacja dotyczy wyłącznie obywateli Ukrainy, którzy przybyli na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bezpośrednio z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa, oraz obywateli Ukrainy posiadających Kartę Polaka, którzy wraz z najbliższą rodziną z powodu tych działań wojennych przybyli na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Zatem jeśli właściciel użyczy lokal obywatelom Ukrainy, którzy wjechali do Polski ale w związku ze świadczeniem pracy albo w celach turystycznych i tutaj zastała ich wojna, wówczas ten przepis nie będzie miał zastosowania, a zajmującym lokal będzie przysługiwała ochrona z ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego oraz ochrona z tytułu zakazu eksmisji. Podobnie będzie z obywatelami Ukrainy, którzy wjechali do Polski ale w związku ze świadczeniem pracy albo w celach turystycznych i tutaj zastała ich wojna. Przepis ten nie będzie również dotyczył obywateli innych krajów, którzy przebywali na terytorium Ukrainy, nawet jeśli przybyli do Polski w związku z działaniami wojennymi i nawet jeśli mieli uprawnienia pobytowe w Ukrainie, chyba że są małżonkami obywateli Ukrainy i dotknęła ich wojna.
Najem na standardowych zasadach
Należy również pamiętać, że przepis ten dotyczy wyłącznie sytuacji użyczenia budynku czy lokalu, zatem nie ma zastosowania do umowy najmu. Ustawodawca założył, że jeśli właściciel wynajmuje lokal i czerpie z tego zyski to nie będzie mu przysługiwało ułatwienie w postaci zniesienia zakazu eksmisji czy braku ochrony lokatorów. Natomiast co do najemców – jeśli płacą czynsz za wynajem lokalu, przysługiwać im będzie taka sama ochrona jak innym osobom zajmującym budynki czy lokale na podstawie stosunku najmu.
Z uzasadnienia projektu tej regulacji wynika, że ma ona sprzyjać podejmowaniu decyzji o użyczeniu uchodźcy budynku lub jego części przez zabezpieczenie przyszłej pozycji właściciela. Natomiast jej konsekwencja jest taka, że to na właścicielu budynku czy lokalu spoczywa obowiązek weryfikacji uprawnień pobytowych osób, którym użycza lokal. Choć nie ma do tego żadnych uprawnień - powinien zweryfikować, czy ma do czynienia z obywatelem Ukrainy, czy też innego państwa i na jakiej podstawie i kiedy nastąpił wjazd na terytorium Polski. W zależności bowiem od tego w jaki sposób lokatorzy znaleźli się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej będą im przysługiwać inne uprawnienia związane z zajmowaniem lokali. Może zdarzyć się tak, że dopiero w toku sprawy o eksmisję okaże się, że jedna z osób zajmujących lokal przybyła wcześniej do kraju albo nie bezpośrednio z terytorium Ukrainy co oznacza, że stosować się do niej będą przepisy aktualnie obowiązujące przy zajmowaniu lokali, w tym uprawnienia związane z lokalem socjalnym czy zakaz eksmisji i nie będzie możliwości wykonania eksmisji.